آیا درآمد بورس حلال است یا حرام؟ مراجع بسیاری مثل رهبری و آیت الله سیستانی درباره موضوع قمار در بورس حکم شرعی داده اند و کارشناسان مختلفی مثل دکتر عباسی نیز در این باره اظهار نظر کرده اند که در ادامه بررسی خواهیم کرد، همراه داتیس نتورک باشید.
آیا بورس قمار است؟
بازار بورس ایران این روزها داغ است و بیش از 5 میلیون ایرانی کد بورسی دریافت کرده اند که این موضوع نشان دهنده اقبال مردم به بورس است.
دولت و مسئولین نیز مداوم از رسانه ملی و شبکه های اجتماعی به مردم توصیه می کنند نقدینگی خود را به سمت بورس بیاورند.
کارشناسان اقتصاد نیز اعتقاد دارند این موضوع باعث شکوفایی شرکت ها و اقتصاد کشور خواهد شد و نقدینگی سرگردان دیگر بجای حجوم به سمت طلا و دلار و به آشوب کشیدن اقتصاد کشور به سمت بورس می رود و به رشد اقتصادی می انجامد.
بسیاری از فعالین و علاقه مندان به بورس کنجکاو هستند بدانند از نظر مراجع و کارشناسان امور دینی فعالیت در بورس چه جکمی شرعی دارد.
قمار یعنی چه؟
در لغت قمار به معنای بازی کردن برای برد و باخت و غلبه بر یک نفر دیگر می‌باشد که ریشه‌ی آن به کلمه‌ی قامر برمی‌گردد.
در قمار، افراد با هدف مغلوب کردن دیگری وارد یک بازی می‌شوند و بر سر برد و باخت شرط‌بندی می‌نمایند. در یک تعریف جامع‌تر می‌توان گفت که قمار به معنای قربانی کردن مال و شرف خود برای به دست آوردن مال دیگری آن هم با فریب و تزویر و احیاناً به‌عنوان تفریح!
بله از دیدگاه دین مبین اسلام قمار حرام است به این جهت که شرط‌بندی در آن بر سر چیزهای غیرمتعارف انجام می‌شده است. نکته‌ی مهم دیگری که بازتاب روانی قمار می‌باشد این است که قمارباز همیشه بازنده است!
زیرا او حتی اگر شرط را هم ببرد بالاخره در دفعات بعدی خواهد باخت و همه چیز را از دست می‌دهد.
با این تفاسیر آیا به نظر شما حکم شرعی بورس با قمار یکی است؟
حکم شرعی بورس، بورس یک بازار مولد است.
به جرات می‌توان گفت که بازار بورس، بازار به شدت مولدی است.
شما وقتی که پول خود را برای خرید سهام شرکت داروسازی صرف می‌کنید می‌دانید که چه اتفاقی می‌افتد؟
خب شرکت داروسازی می‌تواند خط تولید جدیدی راه بیاندازد.
با ایجاد این خط تولید، زمینه‌ی اشتغال‌زایی و کاهش بیکاری برای بسیاری از افراد به وجود خواهد آمد.
هیچ‌یک از مراجع بزرگ تقلید معامله در بورس را به منزله قمار تلقی نکرده‌اند.
معامله در بورس به ابزار یا اوراق بهاداری که مورد معامله قرار می‌گیرد بر می‌گردد.
اگر اوراق بهادار از نوع اوراق مشارکت، سهام، اجاره و امثال اینها باشد از نظر فقها قابل قبول بوده و مشکلی ندارد اما درصورتی که از نوع اوراق قرضه باشد، همه مراجع به اتفاق به‌دلیل ربوی بودن آن را ممنوع می‌دانند.
مراجع عقیده دارند، بورس فی نفسه مشکلی ندارد و قمار نیست.
اما از دیدگاه علما آنچه در بورس معامله می‌شود مهم است.
اگر آن ابزار یا اوراق مالی مشروع باشد معاملات مترتب بر آن و بازار هم مشروع خواهد بود اما اگر اوراق مالی مانند اوراق قرضه ربوی یا قماری باشد در نتیجه معاملات روی آن هم ربوی و قماری خواهد بود و بازار آن هم مشکل شرعی خواهد داشت.
در این فضا باید دقت کرد که در بازار سرمایه مورد تأیید اسلام تنها اوراق بهاداری مورد معامله قرار می‌گیرد که حکایت از یک دارایی واقعی می‌کنند.
مانند سهام، اوراق مشارکت یا اجاره که پشت اینگونه اوراق دارایی‌های واقعی مانند سهم کارخانه وجود دارد و وقتی سهام کارخانه خرید و فروش می‌شود این سهام در حقیقت سند مشاع آن کارخانه است و در واقع هر سهم به‌معنای مالکیت مشاع خریدار بر بخشی از این کارخانه است.
بنابراین وقتی می‌گوییم که سهام کارخانه در بازار بورس خرید و فروش می‌شود یعنی آنکه سندهای آن کارخانه خرید و فروش می‌شود یا در اوراق مشارکت، سند مشاع پروژه‌ای که در حال احداث است بین صاحبان این اوراق خرید و فروش می‌شود.
بنابراین:
خرید و فروش اوراق بهادار مورد تأیید اسلام به‌معنای خرید و فروش یکسری از دارایی‌های با بازده مانند کارخانه یا پروژه در حال احداث است.
گرچه ممکن است قیمت این دارایی‌ها در آینده تغییر پیدا کرده و قیمت سهام افزایش یا کاهش یابد.
ممکن است فردی که دارای سهام است پیش‌بینی کاهش یا افزایش قیمت سهام را کرده و خرید و فروش صورت گیرد و در آینده یا با افزایش قیمت یا با کاهش روبه‌رو شود یابد که به این امر قمار گفته نمی‌شود.
درست است که در آینده با کاهش یا افزایش قیمت یک طرف معامله سود یا زیان می‌بیند اما در خرید و فروش هر دارایی واقعی نیز این موضوع مصداق دارد.
قمار در دارایی‌هایی است که دارایی‌های واقعی پشت ابزار مالی نیست و دو طرف براساس شاخص‌هایی شرط‌بندی می‌کنند.
اما در بورس حتی ممکن است که فروشنده سهام پیش‌بینی کرده که قیمت کاهش می‌یابد و سهام دیگری را خریداری کند و از قضا هر دو سهام با افزایش قیمت مواجه شده و خریدار و فروشنده هر دو راضی باشند.
حکم شرعی بورس از دیدگاه برخی از مراجع تقلید
به عقیده‌ی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب حکم شرعی بورس، فی نفسه حرام نیست.
چرا که در این بازار دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرند.
لذا تا زمانی که اینگونه معاملات در بورس از راه مشروع و قانونی صورت گیرند، حرام نیستند.
آیت‌الله سیستانی راجع به حکم شرعی بورس می‌گوید که :
«اگر معاملات شرکت سهامی حرام نباشد؛ یعنی به داد و ستد شراب و یا معاملات ربوی مشغول نباشد، خرید و فروش سهام صحیح خواهد بود و اشکالی ندارد.»
از دیدگاه آیت‌الله مکارم شیرازی درآمد و کسبی که از طریق خرید و فروش اوراق بهادار در بورس به دست می‌آید، قمار محسوب نمی‌شود.
حتی اگر امکان کم یا زیاد شدن شاخص بورس وجود داشته باشد.
وی معتقد است که نمی‌توان حکم شرعی بورس را همانند قمار حرام دانست.
چرا که در قمار خوردن مال به باطل صورت می‌گیرد؛ یعنی بدون مجوز و عقود شرعی است.
در حالی که در بورس اگر به عقود شرعی و اسلامی عمل شود، خرید و فروش بی اشکال است.
مراجع تقلید دیگری همچون آیت‌الله وحید خراسانی، صافی گلپایگانی و نوری همدانی نیز همگی معتقد هستند که اگر معاملات بورسی در چارچوب شرع و قوانین اسلامی باشند، صحیح و بلامانع هستند.
با این اوصاف حکم شرعی بورس در صورتی که با قوانین شرعی در اسلام منافات نداشته باشد، حلال خواهد بود.
پس واضح است که باید از درآمدهای حرام در آن پرهیز شود.
امیدواریم این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد.
داتیس نتورک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید.